Baza wiedzy

Farmaceuta w centrum zespołu terapeutycznego – jak wygląda nowoczesna opieka farmaceutyczna?

Rola farmaceuty w opiece nad pacjentem znacząco się zmienia. Coraz częściej stają się integralną częścią zespołów terapeutycznych, uczestnicząc w procesie leczenia pacjentów na wielu płaszczyznach. W artykule omawiamy, jak zmienia się obraz opieki farmaceutycznej, jakie kompetencje zdobywają farmaceuci oraz w jaki sposób ich zaangażowanie w zespole medycznym przyczynia się do poprawy jakości leczenia pacjentów. Dowiedz się, jak nowoczesna farmacja może wpłynąć na bezpieczeństwo i skuteczność leczenia.

Opieka farmaceutyczna – aspekty prawne zawodu farmaceuty

Ustawa z 10 grudnia 2020 roku, obowiązująca od 16 kwietnia 2021 roku, wprowadziła długo oczekiwane kompleksowe regulacje dotyczące zawodu farmaceuty. Precyzyjnie określono zarówno rolę farmaceuty, jak i jego zakres obowiązków – w tym wprowadzono opiekę farmaceutyczną jako integralną część pracy zawodowej.

Zgodnie z definicją opieka farmaceutyczna to „świadczenie zdrowotne (…), udzielane przez farmaceutę i stanowiące dokumentowany proces, w którym farmaceuta, współpracując z pacjentem i lekarzem prowadzącym leczenie pacjenta, a w razie potrzeby z przedstawicielami innych zawodów medycznych, czuwa nad prawidłowym przebiegiem indywidualnej farmakoterapii”.

Aktualnie opiekę farmaceutyczną może pełnić każdy farmaceuta posiadający odpowiednie kwalifikacje zawodowe. W celu wykonywania badań diagnostycznych lub przeprowadzania szczepień, farmaceuta musi zdobyć dodatkowe uprawnienia. Wymaga to ukończenia specjalistycznego szkolenia, zatwierdzonego przez dyrektora CMKP, lub kursów kwalifikacyjnych, zakończonych egzaminem. Po uzyskaniu stosownego zaświadczenia farmaceuta zyskuje możliwość pełnej realizacji opieki farmaceutycznej w aptece.

Opieka farmaceutyczna w aptece została uznana za świadczenie zdrowotne realizowane przez magistra farmacji. Obejmuje ona:

• prowadzenie konsultacji farmaceutycznych – mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa pacjentów stosujących leki, wyroby medyczne oraz środki specjalnego przeznaczenia żywieniowego,
• przeprowadzanie przeglądów lekowych z oceną farmakoterapii – w celu wykrycia i rozwiązania problemów lekowych oraz zwiększenia bezpieczeństwa stosowanego leczenia,
• opracowywanie indywidualnych planów opieki farmaceutycznej – uwzględniających cele terapeutyczne, sposoby rozwiązywania problemów lekowych oraz działania w zakresie edukacji zdrowotnej, promocji zdrowia i profilaktyki,
• wykonywanie badań diagnostycznych – zgodnie z obowiązującymi przepisami, w celu oceny skuteczności i bezpieczeństwa farmakoterapii oraz wsparcia rozwiązywania problemów lekowych,
• wystawianie recept w ramach kontynuacji zlecenia lekarskiego – umożliwiające płynną kontynuację leczenia pacjenta.

Wraz z wejściem w życie nowej ustawy rozszerzono zakres opieki farmaceutycznej. Farmaceuta, oprócz doradztwa w doborze leków, może dziś przeprowadzać szczegółowe konsultacje, co znacząco zwiększa bezpieczeństwo i skuteczność leczenia. Pacjenci nie muszą już samodzielnie sięgać po leki dostępne bez recepty bez profesjonalnego wsparcia.

W ramach opieki farmaceutycznej farmaceuci zyskali także możliwość zlecania badań diagnostycznych, m.in. w kierunku infekcji wirusowych, co jest szczególnie istotne w sezonie wzmożonych zachorowań. Wprowadzono również szczepienia w aptekach, co przyczyniło się do zwiększenia liczby zaszczepionych osób i odciążyło innych pracowników ochrony zdrowia.

Dodatkowo farmaceuci mogą wykonywać takie badania jak pomiar ciśnienia krwi, testy glukozy czy kontrolę lipidogramu, poszerzając zakres dostępnych usług dla pacjentów.

Dzięki temu farmaceuci mogą odciążyć lekarzy, a pacjentom zapewnić szybszy dostęp do profesjonalnej pomocy, co nie tylko skraca kolejki w przychodniach, ale też przyczynia się do sprawniejszego procesu leczenia.

Zespół terapeutyczny a farmaceuta

Farmaceuta szpitalny pełni kluczową funkcję w strukturze zespołu terapeutycznego, ze szczególnym uwzględnieniem działań w ramach komitetu terapeutycznego oraz zespołu ds. antybiotykoterapii. Jego rola wykracza daleko poza klasyczne zadania związane z wydawaniem leków — obejmuje bezpośredni wpływ na politykę lekową placówki, optymalizację farmakoterapii oraz działania z zakresu bezpieczeństwa pacjenta.

W ramach pracy w komitecie terapeutycznym farmaceuta:

• współuczestniczy w tworzeniu, aktualizacji i modyfikacji receptariusza szpitalnego,
• przygotowuje dokumentację medyczno-techniczną dla rekomendowanych produktów leczniczych,
• odpowiada za zapewnienie jakości i bezpieczeństwa stosowanych preparatów,
• monitoruje informacje o wycofaniach i zagrożeniach związanych z produktami leczniczymi.

Jako członek zespołu ds. antybiotykoterapii:

• opracowuje procedury wydawania leków przeciwbakteryjnych,
• uczestniczy w selekcji antybiotyków dostosowanych do profilu mikrobiologicznego szpitala,
• współpracuje z mikrobiologami w celu tworzenia mapy mikrobiologicznej placówki,
• prowadzi analizy rozkładu dobowych dawek definiowanych antybiotyków przypadających na liczbę pacjentów.

Farmaceuta jest również odpowiedzialny za:

• retrospektywną analizę dokumentacji medycznej, ze szczególnym uwzględnieniem oceny prawidłowości doboru i dawkowania leków oraz ryzyka zakażeń szpitalnych,
• prospektywne analizy stosowania antybiotyków w celu identyfikacji nieprawidłowości i rekomendowania działań naprawczych,
• inicjowanie działań edukacyjnych dla personelu medycznego w przypadku stwierdzenia nieprawidłowego stosowania produktów leczniczych.

Zaangażowanie farmaceuty w pracę zespołu terapeutycznego oraz ścisła współpraca z przedstawicielami innych specjalizacji pozwalają na tworzenie bezpieczniejszych i skuteczniejszych strategii leczenia, co bezpośrednio przekłada się na poprawę jakości opieki nad pacjentem.

Opieka długoterminowa w praktyce – rola farmaceuty w przestrzeganiu zaleceń

Farmaceuta odgrywa kluczową rolę w zespole terapeutycznym w zakresie przeciwdziałania non-adherence, czyli nieprzestrzeganiu zaleceń terapeutycznych przez pacjentów. Jego działania mają bezpośredni wpływ na skuteczność leczenia oraz bezpieczeństwo farmakoterapii. W praktyce aptecznej na poziom adherencji pacjenta wpływają nie tylko kwestie związane z dostępnością leków, ale także jakość komunikacji oraz kompetencje w prowadzeniu edukacji zdrowotnej.

Główne zadania farmaceuty obejmują:

• Korygowanie nieprawidłowych zachowań pacjenta, poprzez aktywne wychwytywanie błędów w stosowaniu leków i ich korektę.
• Udzielanie pełnych, jasnych i rzeczowych odpowiedzi na pytania pacjentów, unikanie odpowiedzi enigmatycznych lub ich braku.
• Koordynacja zamiany leków, zwłaszcza produktów stosowanych przewlekle, z uwzględnieniem konsultacji z lekarzem prowadzącym.
• Wspieranie pacjentów w rozwiązywaniu problemów finansowych, np. przez proponowanie tańszych, ale równoważnych preparatów, gdy cena leków stanowi barierę w realizacji terapii.
• Reagowanie na sytuacje związane z utratą dokumentacji medycznej, takie jak zgubienie recepty.

Często specjalistyczne słownictwo stosowane przez farmaceutów przytłacza pacjentów i jest dla nich niezrozumiałe. Skuteczna realizacja opieki farmaceutycznej w aptece wymaga odpowiedniego podejścia, które koncentruje się na czytelnej komunikacji oraz upraszczaniu przekazywanych informacji. Warto w tym celu zastosować kilka sprawdzonych praktyk:

• Prosty język – unikaj skomplikowanej terminologii medycznej, a specjalistyczne pojęcia tłumacz w sposób zrozumiały i zwięzły.
• Materiały wizualne – diagramy, ilustracje czy grafiki mogą znacząco ułatwić pacjentom zrozumienie instrukcji dotyczących stosowania leków, dawkowania czy możliwych działań niepożądanych.
• Jasne porady – wyjaśnij pacjentowi, jak prawidłowo przyjmować leki, akcentując znaczenie przestrzegania zaleceń oraz potencjalne zagrożenia wynikające z ich ignorowania.
• Demonstracje – pokaż pacjentowi prawidłowy sposób użycia leków wymagających niestandardowej techniki podania, np. inhalatorów.
• Sesje kontrolne – sprawdź, czy pacjent prawidłowo rozumie zalecenia dotyczące leczenia oraz odpowiedz na ewentualne pytania lub wątpliwości, które pojawiły się od czasu pierwszej wizyty.
• Alternatywy – jeśli jest możliwość, proponuj tańsze zamienniki. W przypadku, gdy pacjent ma problem z przyjmowaniem, np. tabletek ulegających rozpadowi w jamie ustnej, zaproponuj kapsułki.
• Pisemne instrukcje – dostarczaj pacjentom proste, klarowne zalecenia na piśmie, obejmujące informacje o dawkowaniu, czasie stosowania oraz możliwych skutkach ubocznych.

Takie działania zwiększają skuteczność opieki farmaceutycznej i realnie wpływają na bezpieczeństwo oraz skuteczność leczenia pacjentów.

Wielodyscyplinarny zespół terapeutyczny – rola farmaceuty za granicą

Wprowadzając w Polsce ideę zaangażowania farmaceuty w pracę zespołów interdyscyplinarnych, nie musimy tworzyć wszystkiego od podstaw, wystarczy sięgnąć po sprawdzone rozwiązania funkcjonujące na świecie.

Farmaceuta kliniczny jest integralnym członkiem zespołu medycznego w wielu krajach, pełniąc rolę eksperta w zakresie bezpiecznej farmakoterapii. Współpracuje z personelem medycznym, uczestnicząc w codziennej opiece nad pacjentami, szczególnie w szpitalach. Jego zadaniem jest m.in. identyfikowanie problemów terapeutycznych i dostosowywanie leczenia w oparciu o wyniki badań pacjenta.

Przykładem jest system opieki zdrowotnej w Stanach Zjednoczonych, gdzie farmaceuci kliniczni odgrywają istotną rolę. Są aktywnymi członkami zespołów medycznych, uczestniczą w obchodach lekarskich, mają bezpośredni kontakt z pacjentami i realnie wpływają na procesy farmakoterapii. Ponadto, w niektórych placówkach farmaceuci mają uprawnienia do zmiany dawek leków. Efektywność tej współpracy udokumentowano w licznych badaniach, które wykazały poprawę wyników leczenia pacjentów przewlekle chorych. Choć wiąże się to z dużą ilością obowiązków związanych z tworzeniem dokumentacji, to rozwiązanie przynosi więcej korzyści zarówno w poprawie skuteczności leczenia, jak i w aspekcie ekonomicznym dla placówek medycznych.

Podobnie w Australii, farmaceuci kliniczni optymalizują leczenie pacjentów, bazując na szczegółowej analizie historii choroby oraz wyników badań. Zgodnie z wytycznymi, farmaceuci muszą posiadać odpowiednie kwalifikacje, w tym wiedzę z zakresu patofizjologii chorób oraz umiejętność planowania i monitorowania terapii. Ich interwencje mogą ratować życie, a w 25% przypadków przyczyniają się do zahamowania rozwoju choroby.

W Europie, w krajach takich jak Holandia, Belgia czy Wielka Brytania, farmaceuci kliniczni współpracują z lekarzami i pełnią kluczową rolę w zarządzaniu leczeniem, szczególnie w terapii przeciwbólowej, przeciwnowotworowej i immunosupresyjnej.

Opieka farmaceutyczna w Polsce

W Polsce pojawiają się pierwsi farmaceuci pracujący w przychodniach POZ oraz prowadzący gabinety opieki farmaceutycznej w klinikach. Ich zadania obejmują świadczenie usług opieki farmaceutycznej, do których są uprawnieni na podstawie dyplomu magistra farmacji. Zespół Farmacji Klinicznej przy Uniwersyteckim Szpitalu Klinicznym we Wrocławiu zajmuje się przeglądami lekowymi, doradztwem w zakresie antybiotykoterapii, analizą zleceń lekarskich pod kątem interakcji oraz szkoleniem personelu medycznego w zakresie monitorowania działań niepożądanych leków.

Dodatkowo, w Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym we Wrocławiu zatrudniono farmaceutkę na pełny etat, która pracuje na oddziałach zabiegowych. Jej obowiązki obejmują udział w obchodach lekarskich, koncyliacje lekowe, kontrolę zleceń i wyników badań laboratoryjnych, a także udzielanie porad personelowi i edukację pacjentów na temat stosowania leków.

W Polsce, choć farmaceuci szpitalni pełnią ważną rolę w informowaniu o lekach, ich odpowiedzialność w zakresie terapii pacjentów wciąż jest ograniczona w porównaniu do krajów, które wprowadziły interprofesjonalną edukację i bliską współpracę różnych specjalistów w opiece nad pacjentem.

Zmiany w standardach kształcenia i współpracy interdyscyplinarnej są kluczem do rozwoju farmacji klinicznej na całym świecie, a także w Polsce, gdzie rola farmaceuty klinicznego powinna być stopniowo rozszerzana.